พระไตรปิฎกศึกษาอ้างอิง

การประเมินทางวิชาการ : การตรวจทาน และจัดพิมพ์พระไตรปิฎกสากล พ.ศ. 2542-2548

โครงการพระไตรปิฎกสากลกำเนิดจากความประสงค์ของผู้มีจิตศรัทธาคณะหนึ่งที่จะจัดพิมพ์ฉบับอักขะระโรมันตามที่มีผู้ร้องขอจากต่างประเทศ ดังนั้นในตอนต้นจึงมิได้มีการประกาศผลงานในทางวิชาการทั่วไป อย่างไรก็ตามเนื่องจากมีนักวิชาการจากคณะต่างๆ ของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้อาสาสมัครมาร่วมจัดทำ ซึ่งดำเนินงานในพระสังฆราชูปถัมภ์สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวรณ์ฯ ดังนั้นเมื่อสมาคมการศึกษาพระพุทธศาสนาระดับนานาชาติ ครั้งที่ 13 จะจัดประชุมขึ้นในประเทศไทย พ.ศ. 2545 คณบดีคณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยในขณะนั้นจึงขอความอนุเคราะห์จากศาสตราจารย์วิสุทธิ์ บุษยกุล ราชบัณฑิตทางตันติภาสา ผู้เป็นประธานโครงการพระไตรปิฎกสากลในขณะนั้น และเป็นผู้เชี่ยวชาญด้านภาษา คณะอักษรศาสตร์ เป็นผู้แสดงปาฐกถาพิเศษพร้อมวิดีทัศน์ World Tipiṭaka Critical Apparatus Visualisation ในวันปิดการประชุม ณ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

การนำเสนอข้างต้นจึงเป็นภาพรวมของโครงการเมื่อ 15 ปี มาแล้ว ซึ่งต่อมาได้จัดพิมพ์ในวารสารต่างๆ เช่น Manusya ของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โดย วิสุทธิ์ บุษยกุล

ด้วยเหตุนี้การจัดพิมพ์พระไตรปิฎกสากลจึงเป็นโครงการกุศล มิใช่โครงการทางวิชาการ แต่หวังประโยชน์ให้ผู้เชี่ยวชาญพระไตรปิฎก โดยเฉพาะด้านปาฬิภาสาในระดับนานาชาติได้พัฒนาและจัดทำให้เกิดประโยชน์ทางวิชาการต่อไป สำหรับนักวิชาการที่ต้องการศึกษา Critical Apparatus มีรายละเอียดเบื้องต้นดังต่อไปนี้

World Tipiṭaka Critical Apparatus คือ หลักฐานทางวิชาการของผลงานตรวจทาน และจัดพิมพ์พระไตรปิฎกสากล ระหว่าง พ.ศ. 2542-2548 ซึ่งสามารถจัดพิมพ์เป็นชุดอักขะระโรมัน ชุดสมบูรณ์ชุดแรกของโลก ชุด 40 เล่ม กล่าวคือ เป็นข้อมูลเนื้อหาปาฬิภาสา (Pāḷi) ที่ใช้พิมพ์อ้างอิงกับต้นฉบับปฐมภูมิ ปาฬิภาสา-อักขะระพม่า และพระไตรปิฎกอักขะระนานาชาติอื่นๆ เช่น ไทยทุกฉบับ เทวนาครีของอินเดีย สิงหลของศรีลังกา และโรมันโบราณของอังกฤษ เป็นต้น รวม 13 ชุด

การศึกษาพระไตรปิฎกในอดีตมักมุ่งเน้นการเปรียบเทียบคำปาฬิที่เขียนต่างกันในฉบับต่างๆ โดยจัดพิมพ์ "คำที่เขียนต่างกัน" ที่เรียกว่า variant readings ไว้ที่เชิงอรรถในแต่ละหน้า แต่ฉบับสากลได้นำเสนอใหม่ โดยเบื้องต้นได้จัดพิมพ์เป็นข้อมูลที่เรียกว่า World Tipiṭaka Critical Apparatus ในทุกข้อของชุดอักขะระโรมัน อ้างอิงกับการพิมพ์แต่ละหน้าของพระไตรปิฎกทั้ง 13 ชุด ซึ่งพิมพ์อ้างอิงอยู่ด้านซ้ายและขวาของหน้ากระดาษ เรียกว่า World Tipiṭaka Page Concordance

ส่วนรายละเอียดคำปาฬิที่พิมพ์ต่างกัน หรือ variant readings ได้จัดพิมพ์ไว้ในชุดพระไตรปิฎกศึกษาอ้างอิงสากล อีกชุดหนึ่ง รวมชุด 40 เล่ม เรียกว่า พระไตรปิฎกศึกษาอ้างอิง (Word Tipiṭaka Studies Reference)

การจัดพิมพ์หน้าอ้างอิงกับทั้ง 13 ชุด ในยุคนั้น เป็นการแสดงหลักฐานการตรวจทานทุกคำและทุกบรรทัดของฉบับสากลกับพระไตรปิฎกฉบับที่สำคัญของโลก 13 ชุด ประมาณ 2,000 เล่ม ซึ่งโครงการพระไตรปิฎกสากลได้มอบเป็นธัมมทานแก่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ตั้งแต่ พ.ศ. 2543 ประดิษฐาน รวม 12 ตู้ ณ หอประไตรปิฎกนานาชาติ

ต้นฉบับ World Tipiṭaka Critical Apparatus หรือ พระไตรปิฎกศึกษาอ้างอิง ชุด 40 เล่ม ชุดปฐมฤกษ์ ดังกล่าว โครงการพระไตรปิฎกสากลได้มอบเป็นธัมมทานร่วมกับชุดอักขะระโรมัน ชุด 40 เล่ม ปัจจุบันเก็บรักษา ณ ศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ กรุงเฮก เนเธอร์แลนด์ และ ศาลฎีกาแห่งประเทศไทย กรุงเทพมหานคร

พ.ศ. 2563 มูลนิธิพระไตรปิฎกสากลได้จัดทำ World Tipiṭaka Critical Apparatus เป็น "คลังพระไตรปิฎกศึกษาในระบบดิจิทัล" หรือ Digital World Tipiṭaka Repository และที่สำคัญคือ ได้มีการเพิ่มข้อมูลการเขียนคำต่าง ด้วย โดยจัดพิมพ์เป็น "สัททะอักขะระ-ปาฬิ" (Pāḷi Phonetic Alphabet) พร้อมทั้งการอ้างอิงวิธีออกเสียงตามกฎไวยากรณ์กัจจายะนะ-ปาฬิ ตามสิทธิบัตรโปรแกรมการแบ่งพยางค์อัตโนมัติ ได้แก่ World Tipiṭaka Patent 46390 หรือที่เรียกว่า "เสียงสัขฌายะดิจิทัล" (Digital Sajjhāya Recitation Sound) รวม 3,052 ชั่วโมง หรือ ความจุ 1.6 เทราไบต์

เสียงสัชฌายะดิจิทัล จึงสามารถอ้างอิงกลับไปยังระบบการพิมพ์คำที่ต่างกันที่เชิงอรรถในหนังสือพระไตรปิฎกต่างๆในอดีต ดังนั้น จึงกล่าวได้ว่า พระไตรปิฎกสากล ซึ่งมุ่งเน้นการออกเสียงปาฬิตามการสังคายนาได้เปิดมิติการศึกษาใหม่ของ Critical Apparatus อีกมิติหนึ่ง คือ การออกเสียงพระไตรปิฎกสากล เพื่อเปรียบเทียบกับฉบับต่างๆ ตามกฎไวยากรณ์กัจจายะนะ-ปาฬิ โดยได้สร้าง Critical Apparatus เป็นระบบเสียงสัชฌายะในเทคโนโลยีทางเสียงเพื่อประสิทธิภาพในการศึกษาต่อไปในอนาคต

ปทานุกรมพระไตรปิฎกศึกษาอ้างอิง

เนื้อหาสำคัญที่ได้จัดพิมพ์ขึ้นเป็นคร้ังแรกในปทานุกรมพระไตรปิฎกศึกษาอ้างอิง คือ ข้อมูลความต่างกันระหว่างต้นฉบับอักษรต่างๆ ของแต่ละชาติ เช่น การอ้างอิงได้เปรียบเทียบการแบ่งเล่มระหว่างพระไตรปิฎกฉบับต่างๆ ของโลกที่สำคัญ รวม 13 ฉบับ ทำให้ข้อมูลจากหนังสืออ้างอิงนี้แม้จัดทำเฉพาะเป็นคู่มือพระไตรปิฎกฉบับอักษรโรมัน แต่ก็สามารถใช้ประกอบการศึกษาพระไตรปิฎกปาฬิฉบับอักษรอื่นๆ ทุกฉบับในโลกได้ด้วย

ปทานุกรมพระไตรปิฎกศึกษาอ้างอิงชุดใหม่ที่จัดพิมพ์เป็นครั้งแรกนี้เป็นชุดพิเศษที่พิมพ์ด้วยระบบการพิมพ์ดิจิทัล ปกแข็งสีเทาและสันสีกรมท่า พิมพ์ด้วยกระดาษคุณภาพสูงจากประเทศเยอรมันนี มีการปัดฝุ่นสีเงินที่ริมสันกระดาษเพื่อความสวยงามและป้องกันความชื้น แบ่งเป็นหมวดหมู่ต่างๆ คือ

หมวดดัชนีคำปาฬิ (Word Index) 9 เล่ม เป็นการรวบรวมคำภาษาปาฬิในพระไตรปิฎกปาฬิโดยเรียงตามเสียงภาษาปาฬิ ซึ่งในอดีตแม้จะมีการจัดพิมพ์แล้ว แต่ครั้งนี้เป็นการจัดพิมพ์จากข้อมูลการประชุมสังคายนานานาชาติ และจัดพิมพ์ด้วยระบบเรียงพิมพ์พิเศษ เช่น การพิมพ์สัญลักษณ์การออกเสียงควบกล้ำในภาษาปาฬิ ซึ่งถือเป็นการพิมพ์ดัชนีในพระไตรปิฎกที่ไม่เคยมีการจัดทำมาก่อน

หมวดดัชนีคำต่าง (Variant Readings) 8 เล่ม คำต่าง คือ คำภาษาปาฬิที่พิมพ์แตกต่างกันในพระไตรปิฎกปาฬิฉบับต่างๆ ซึ่งแต่เดิมจัดพิมพ์ใว้ในเชิงอรรถของพระไตรปิฎกอักษรต่างๆ ได้แก่ พระไตรปิฎกอักษรสิงหล พระไตรปิฎกอักษรพม่า และพระไตรปิฎกอักษรสยาม/ อักษรไทย แต่ในการจัดพิมพ์เป็นหนังสืออ้างอิงครั้งนี้ได้นำข้อมูลมาตรวจทานใหม่ทั้งหมดให้ถูกต้องสมบูรณ์และได้จัดพิมพ์ทั้งรวมเล่มและแยกเล่มเป็นประเภทต่างๆ เป็นครั้งแรก หนังสืออ้างอิงในหมวดนี้ทำให้สามารถศึกษาข้อแตกต่างระหว่างพระไตรปิฎกปาฬิทุกฉบับของโลกได้อย่างละเอียด ที่สำคัญคือทำให้ประชาชนทั่วไปเข้าใจในข้อแตกต่างระหว่างการพิมพ์พระไตรปิฎกภาษาปาฬิอักษรต่างๆ กับฉบับสากลอักษรโรมัน ซึ่งจะนำไปสู่การตรวจทานและปรับปรุงการจัดพิมพ์พระไตรปิฎกปาฬิด้วยอักษรต่างๆ ของแต่ละประเทศให้บริสุทธิ์และสมบูรณ์ยิ่งขึ้น

ตัวอย่างเนื้อหาคำต่าง

หมวดดัชนีข้อมูลลักษณะพิเศษต่างๆ เช่น ดัชนีสารบัญแสดงโครงสร้างพระไตรปิฎก (Table of Content) ดัชนีคำควบกล้ำ แสดงคำที่ออกเสียงยาก (Examples of Examples of Aḍḍhasara Consonant) และดัชนีอุเทศและนิเทศ แสดงคำจำกัดความของศัพท์ที่สำคัญ (Examples of Uddessa & Niddessa) และดัชนีตสฺสุทานํ แสดงบทสรุปข้อความในพระไตรปิฎก (Index to Tassuddānaṃ Summary) เป็นต้น

หมวดดัชนีคำภาษาปาฬิพร้อมด้วยตัวอย่างประโยคที่สำคัญ (Examples of Pāḷi Tipiṭaka Corpus) รวม 17 เล่ม เป็นการแสดงตัวอย่าง คำศัพท์ในภาษาปาฬิ พร้อมตัวอย่างประโยคในบริบทต่างๆ ในแต่ละคัมภีร์ในพระไตรปิฎก ดัชนีชุดนี้จะเป็นคู่มือในการแปล และหลักไวยากรณ์การใช้คำปาฬิในรูปแบบต่างๆ สำหรับประชาชนทั่วไปจะสามารถใช้ดัชนีนี้เป็นคู่มือในการศึกษาคำศัพท์ปาฬิที่มีความหมายแตกต่างกันในบริบทต่างๆ ได้

Tipitaka Studies Vol.11 Variant Readings Part 5 by Dhamma Society on Scribd