พระไตรปิฎกอักขะระไตพ่าเก-ปาฬิ

พระไตรปิฎกชุดชาติพันธุ์ไต

ภาพโดยพระบรมราชานุญาต
หนังสือ ที่ พว 0005.1/771

สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าพัชรกิติยาภา นเรนทิราเทพยวดี กรมหลวงราชสาริณีสิริพัชร มหาวัชรราชธิดา ผู้ทรงเป็นประธานการพิมพ์เพื่ออนุรักษ์ต้นฉบับ พระไตรปิฎก จปร. อักษรสยาม พ.ศ. 2436 เสด็จเป็นประธานในพิธีพระราชทาน ต้นฉบับสัชฌายะ (Sajjhāya Phonetic Edition) ในพระไตรปิฎกสากล ซึ่งจัดพิมพ์เป็นชุด อักขะระชาติพันธุ์ไตชุดต่างๆ (Tai Scripts) คู่ขนาน กับ สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ (Thai Phonetic Alphabet-Pāḷi) รวม 9 ชุดอักขะระ โดยได้พระราชทานต้นฉบับแก่ศาลฎีกา ศาลรัฐธรรมนูญ และ ศาลปกครองสูงสุด พ.ศ. 2557 ณ พระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในพระบรมมหาราชวัง 

พิธีสมโภชพระไตรปิฎกสากลจัดขึ้นเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ในวาระที่ ชุดสัททะอักขะระในการพิมพ์พระไตรปิฎกสากลดังกล่าว สามารถสร้างสรรค์สำเร็จขึ้นเป็นครั้งแรกของโลกในรัชกาลที่ 9 โดยได้รับการจดสิทธิบัตรเป็นทรัพย์สินทางปัญญาฉบับแรก The World Tipiṭaka Patent No. 46390 พ.ศ. 2557 (2014)

ต้นฉบับพระไตรปิฎกสากล ชุดสัททะอักขะระ-ปาฬิ  (Pāḷi Phonetic Alphabet) ได้พระราชทานแก่สถาบันศาล ในฐานะที่พระไตรปิฎกเปรียบเป็นพระธรรมศาสตร์เก่าแก่ ซึ่งเป็นรากฐานทางกฎหมายของมนุษยชาติ ซึ่งศาลเป็นผู้ใช้อำนาจทางตุลาการในพระปรมาภิไธยพระมหากษัตรย์ไทย

หมายเหตุ : ในภาพคือต้นฉบับ ภิกขุปาติโมกขะปาฬิ อักขะระไตขืน-ปาฬิ (เชียงตุง) จากชุดอักขะระชาติพันธุ์ไต-ปาฬิ 9 ชุดอักขะระ ปัจจุบัน พ.ศ. 2563 ได้มีการจัดเพิ่มเป็นพระไตรปิฎกสากล 18 ชุดอักขะระชาติพันธุ์ไต ชุดละ 40 เล่ม เป็นทั้งชุดหนังสือและระบบดิจิทัลพร้อมเสียงสัชฌายะดิจิทัล รวม 3,052 ชั่วโมง ความจุ 1.6 เทระไบต์

อักขะระไตพ่าเก-ปาฬิ

อักขะระชุดชาติพันธุ์ไตที่ใช้เขียนเสียงปาฬิในพระไตรปิฎกของชาวไตในสาธารณรัฐอินเดียอาจกล่าวได้ว่ามี 3 ชุดที่สำคัญ ได้แก่ อักขะระไตคำตี่-ปาฬิ (Tai Khamti Script-Pāḷi) อักขะระไตพ่าเก-ปาฬิ (Tai Phāke Script-Pāḷi) ในรัฐอรุณาจัลประเทศ และอักขะระไตอาหม-ปาฬิ (Tai Āhom Script-Pāḷi) ในรัฐอัสสัม ซึ่งทั้งหมดอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของสาธารณรัฐอินเดีย 

ในปี พ.ศ. 2558 โครงการพระไตรปิฎกสากลได้รับเชิญให้ไปทัศนศึกษาในรัฐอรุณาจัลประเทศ พบว่าชาวไตในอินเดียมีวัฒนธรรมทางภาษาและมีการดำรงชีวิตคล้ายคลึงกับชาวไทยในสุวรรณภูมิแม้ว่าจะมีดินแดนห่างไกลจากกันหลายพันไมล์ ลักษณะสำคัญที่โดดเด่นของชาวไตในอินเดีย คือเป็นผู้ที่มีศรัทธาเลื่อมใสในพระพุทธศาสนาเถรวาทอย่างเคร่งครัด มีการสวดมนต์ตามประเพณีเป็นปาฬิภาสา และมีวัฒนธรรมการเขียนอักขะระเหมือนกับชาวไตทั่วไปที่นับถือพระพุทธศาสนา คือ มีอักขะระที่ใช้ในภาษาท้องถิ่น เรียกว่า อักขะระเมือง และอีกชุดหนึ่งที่สำคัญคือมีอักขะระที่ใช้เขียนปาฬิภาสาในพระไตรปิฎก เรียกว่า อักขะระธัมม์ แต่เมื่อศึกษาเพิ่มขึ้นพบว่าคัมภีร์พระไตรปิฎกอักขะระชาติพันธุ์ไตต่างๆ ในดินแดนเหล่านี้ได้สูญหายไปหมดแล้ว ไม่สามารถหาต้นฉบับที่สมบูรณ์ หรืออาจไม่เคยมีก็เป็นได้ ทำให้ปัจจุบันชาวไตในอินเดียไม่สามารถจัดพิมพ์พระไตรปิฎกปาฬิภาสาด้วยอักขะระชาติพันธุ์ไตของตนเอง

อักขะระธัมม์ของชาวไตในอินเดียมีอักขรวิธีเขียนที่คล้ายคลึงกับอักขะระไตโหลง-ปาฬิ สันนิษฐานว่าชาวไตในอินเดียได้รับการเผยแผ่มาจากชาติพันธุ์ไตโหลงในรัฐฉาน และอาณาจักรล้านนาโบราณในสุวรรณภูมิ มีลักษณะพิเศษของอักขะระไตในอินเดียที่เหมือนกับอักขะระไตโหลง-ปาฬิ คือมีเครื่องหมายที่เรียกกันตามท้องถิ่นว่า “ไม้แพ้ด” แสดงทั้งพยางค์เสียงสะกดและเสียงกล้ำเครื่องหมายไม้แพ้ด จึงทำหน้าที่เป็นเครื่องหมายแสดงพยัญชนะเสียงสะกดเหมือน ไม้วัญฌการ (  ์ ) ในอักขะระไตสยาม-ปาฬิ ซึ่งกำกับพยัญชนะตัวที่สองของพยางค์เสียงสะกด และทำหน้าที่เป็นเครื่องหมายแสดงพยัญชนะเสียงกล้ำเหมือน ไม้ยามักการ (    ๎ )  ในอักขะระไตสยาม-ปาฬิ ซึ่งกำกับพยัญชนะตัวที่หนึ่งของพยัญชนะเสียงกล้ำสองตัว

จากการศึกษาอักขะระชาติพันธุ์ไตพบว่า อักขะระชาติพันธ์ุไตคำตี่-ปาฬิ มีรูปอักขะระหรือพยัญชนะปาฬิ ที่ครบถ้วนตามเสียงปาฬิดั้งเดิมในพระไตรปิฎก เนื่องด้วยชาวไตคำตี่เป็นกลุ่มประชากรที่มีจำนวนมากที่สุดในกลุ่มชาวไตในอินเดียจึงทำให้รักษาวัฒนธรรมทางภาษาไว้ได้อย่างดี ต่างจากชาวไตพ่าเกและไตอาหม ซึ่งพยัญชนะปาฬิบางตัวได้ขาดหายไป ได้แก่พยัญชนะที่ไวยากรณ์เรียกว่า พยัญชนะวัคค์หลังปุ่มเหงือก ที่อักขะระโรมันเขียนว่า ṭ ṭh ḍ ḍ ṇ  เทียบกับอักขะระของชาวไทยหรือที่โครงการพระไตรปิฎกชาติพันธุ์ไต เรียกว่า ไตสยาม-ปาฬิ คือ ฏ์ (ṭ), ฐ์ (ṭh), ฑ์ (ḍ), ฒ์ (ḍ), ณ์ (ṇ)

เมื่อชาวไตคำตี่ได้รับทราบว่าโครงการพระไตรปิฎกสากลได้เป็นผู้จัดพิมพ์พระไตรปิฎกเป็นอักขะระโรมัน และสามารถอนุรักษ์อักขะระสยาม-ปาฬิ และจัดพิมพ์ใหม่เป็นชุดที่ปัจจุบันเรียกว่า พระไตรปิฎก จ.ป.ร. ฉบับอนุรักษ์ดิจิทัล ชาวไตในอินเดียจึงมีหนังสือเป็นทางการขอความอนุเคราะห์ให้โครงการพระไตรปิฎกสากลทำการศึกษาและจัดพิมพ์พระไตรปิฎกเป็นอักขะระไตคำตี่-ปาฬิ
ไตพ่าเก-ปาฬิ และไตอาหม-ปาฬิ เป็นฉบับสากล

ด้วยเหตุนี้โครงการพระไตรปิฎกสากลจึงได้สร้างฟอนต์อักขะระไตพ่าเก-ปาฬิ และอักขะระไตอาหม-ปาฬิ โดยอ้างอิงจากรูปแบบของอักขะระไตคำตี่-ปาฬิ ที่ยังหลงเหลืออยู่ครบถ้วน โดยได้ปรึกษากับผู้เชี่ยวชาญชาวไต และในที่สุดสามารถสร้างเป็นชุดอักขะระชาติพันธุ์ไตได้อย่างสมบูรณ์ตามเสียงปาฬิดั้งเดิมในพระไตรปิฎก และจัดพิมพ์เป็นพระไตรปิฎกชุดชาติพันธุ์ไต อักขะระไตคำตี่-ปาฬิ  อักขะระไตพ่าเก-ปาฬิ และอักขะระไตอาหม-ปาฬิ เป็นฉบับสากลตามเนื้อหาการสังคายนานานาชาติ พ.ศ. 2500 ชุด 40 เล่ม และได้มอบตัวอย่างต้นฉบับให้แก่ผู้แทนชาติพันธ์ุไตในอินเดียเพื่อตรวจสอบในปี พ.ศ. 2559

โครงการพระไตรปิฎกสากลได้นำข้อมูลต่างๆ ข้างต้นจัดทำเป็นฐานข้อมูลอักขะระชาติพันธุ์ไต พร้อมทั้งสร้างโปรแกรมคอมพิวเตอร์เพื่อการจัดพิมพ์และแสดงผลทางอิเล็กทรอนิกส์ ตามสิทธิบัตร เลขที่ 46390 พ.ศ. 2558

ต้นฉบับอักขะระไตทั้ง 3 ชุด ที่จัดพิมพ์ในบทความนี้เป็นชุดที่ได้ปรับปรุงใหม่เป็นพระไตรปิฎกสากล ฉบับสัชฌายะ ชุดอักขะระชาติพันธุ์ไต-ปาฬิ กล่าวคือ เป็นการจัดพิมพ์อักขะระไต-ปาฬิ คู่ขนานกับ ชุดสัททะอักขะระไทย-ปาฬิ ตามหลักการถอดเสียงอย่างละเอียดในทางภาษาศาสตร์ ที่เรียกว่า การถอดเสียงปาฬิ (Pāḷi Phonetic Transcription) ซึ่งได้มุ่งเน้นการออกเสียงละหุ (พิมพ์สีเบาโปร่ง) และเสียงคะรุ (พิมพ์สีเข้มทึบ) ตามหลัก พยัญชะนะกุสะละ 10 (Byanjanakusala) ในพระวินัยปิฎก ปริวารวัคค์ ข้อ 455 โดยอ้างอิงกับไวยากรณ์กัจจายะนะ-ปาฬิ ทั้งนี้เพื่อมุ่งเน้นการออกเสียงปาฬิให้ชัดเจนยิ่งขึ้น 

ตัวอย่างอักขรวิธีไตพ่าเก-ปาฬิ ในฉบับสัชฌายะภาพล่างซ้าย สังเกตได้ว่าเขียนเสียงกล้ำ เช่น ตริ ใน ตัต๎ริเม ด้วยไม้แพ้ด ต๎ร- เป็นเสียงกล้ำในพยางค์หลังเท่านั้น อ่านว่า [ตะ-ตริ-เม] ไม่อ่านเป็นเสียงสะกด และถ้าจะอ่านให้เป็นเสียงสะกดและลากเป็นเสียงกล้ำในพยางค์ถัดไปจะต้องมี ต เพิ่มอีก 1 อักขะระ หรืออักขะระไตพ่าเกจะต้องมีอักขะระ ไม้แพ้ดอีก 1 ตัว จึงจะอ่านว่า [ตัต-ตริ-เม] ดังตัวอย่างภาพล่างขวา (ตามที่ปัจจุบันมักอ่านออกเสียงกัน) ซึ่งคำนี้ไม่มีอยู่ในพระไตรปิฎก ดังนั้นการนำสัททะอักขะระไทย-ปาฬิ และสัททะอักขะระโรมัน-ปาฬิ มาพิมพ์คู่ขนานในฉบับสัชฌายะ ทำให้เป็นการง่ายในการอ่านเสียงสะกดและเสียงกล้ำที่แยกออกจากกันอย่างเด็ดขาด

สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ มีรายละเอียด ดังนี้

สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ (Thai Phonetic Alphabet Pāḷi) เป็นการ​เขียนเสียงปาฬิ ในทางวิชาการด้านภาษาศาสตร์ ด้วยรูป อักขะระไทย (Thai Alphabet) ที่พัฒนาจาก อักขะระสยาม-ปาฬิ และ สัททะอักขะระสยาม-ปาฬิ เป็น สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ (Thai Phonetic Alphabet-Pāḷi) พร้อมกับระบบสัททสัญลักษณ์ปาฬิ (Pāḷi Phonetic Symbol) ตามที่ได้นำเสนอแล้วในที่ประชุมสำนักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554​ และต่อมาได้มีการจัดพิมพ์ลงในวารสารราชบัณฑิตยสถาน เพื่อ​แสดงการเขียนเสียง​ปาฬิให้แม่น​ตรง​​ตาม​หลัก​​ไวยากรณ์ในกัจจายะนะ-ปาฬิ อันเป็นการเขียนตามแนวอักขรวิธีสยามปาฬิ ในพระไตรปิฎก จปร. พ.ศ. 2436 โดยไม่​คำนึง​ถึง​เสียง​วรรณยุกต์สูงต่ำใน​ภาษา​ไทย โดย​เขียน​รูป สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ และสัททสัญลักษณ์ปาฬิ ใน​เครื่อง​หมายวงเล็บ​สัททสัญลักษณ์สา​กล [   ] ดังมีหลักการดังนี้

1. การสร้างตาราง การถอดเสียง (Transcription) ชุด สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ เป็นการจัดรูป อักขะระ ที่แสดงที่กำเนิดเสียงปาฬิตามฐานอวัยวะกับลิ้นในปาก หรือที่เรียกว่า ฐาน-กรณ์    

2. การรสร้าง สัททสัญลักษณ์ (Phonetic Symbol) ที่ประดิษฐ์ขึ้นใหม่ กำหนดการออกเสียง ดังนี้

2.1 รูป สระ-อะ ที่ลดรูปใน อักขะระสยาม-ปาฬิ ใน สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ จะแสดงรูปสระ เช่น อักขะระสยาม-ปาฬิ เขียนว่า ปน สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ จะเขียนว่า [ปะนะ] สังเกตการพิมพ์สีเบาโปร่งแสดงเสียงละหุ

2.2 กรณีที่ อักขะระสยาม-ปาฬิ มี ไม้อะ (   ั ) นำหน้าพยัญชนะเสียงสะกด ซึ่งแสดงด้วย พยัญชนะที่กำกับด้วย ไม้วัญฌการ (   ์  ) เช่น อักขะระสยาม-ปาฬิ เขียนว่า ตัส์ส สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ จะใช้อักขรวิธี ไม้ อะ อักขะระสยาม-ปาฬิ คือคงรูป ไม้-อะ ไว้ แต่งดรูปไม้วัญฌการ เขียนว่า  [ตัสสะ]  ส่วนสระอื่นๆ ซึ่งตามด้วยเสียงสะกด ก็ยังคงรูปสระไว้ และงดรูปไม้วัญฌการ เช่นกัน

2.3 กรณีที่ อักขะระสยาม-ปาฬิ มี ไม้-อะ นำหน้าพยัญชนะเสียงกล้ำ ซึ่งกำกับด้วยไม้ยามักการ (  ๎ )  เช่น  ต๎ว  ใน  กัต๎วา สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ จะเขียนว่า [กะตวา] เพื่อมุ่งเน้นเสียง สระ-อะ ให้ออกเสียงเป็นพิเศษตามหลักไวยากรณ์กัจจายะนะ-ปาฬิ ข้อ 602 ที่กำหนดว่า ให้สระเสียงสั้นที่นำหน้าพยัญชนะเสียงกล้ำ เป็น เสียงคะรุ-ออกเสียงนานขึ้น และใช้สัททสัญลักษณ์ ไม้กล้ำกำกับใต้พยัญชนะเสียงกล้ำทั้งสองตัว

สังเกต สระเสียงสั้นพิมพ์สีเข้มทึบ แสดงเสียงนานขึ้น เช่น ใน อักขะระสยาม-ปาฬิ ว่า กัต๎วา สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ เป็น [กะตวา]  หิต๎วา เป็น [หิตวา]  และ  คุย๎หํ  เป็น  [คุยหัง]  และมีการใช้เครื่องหมายจุดแบ่งพยางค์ [  . ] ทุกครั้ง เพื่อให้ออกเสียงได้ง่าย

2.4 ในคำที่มีไม้ยามักการกำกับและอยู่หลัง สระ-เอ หรือ สระ-โอ เช่น อักขะระสยาม-ปาฬิ เขียนว่า  เท๎ว ตุเม๎​ห  มูโฬ๎​ห  ใน สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ จะเขียนสลับตำแหน่งและเขียนสัททสัญลักษณ์ไม้กล้ำ ใต้อักขะระสามตัวเป็น  [ดเว]  [ตุมเห]  และ  [มุฬโห]  ตามความนิยมในอักขรวิธีเขียนในภาษาไทยปัจจุบัน และจะใช้เครื่องหมายจุดแบ่งพยางค์  [  . ] ทุกครั้ง เพื่อให้ออกเสียงได้ง่าย

2.5 สระ-เอ สระ-โอ เมื่อตามด้วยพยัญชนะเสียงสะกด ให้ออกเป็นสระเสียงสั้น ตามคำอธิบายในไวยากรณ์กัจจายะนะ-ปาฬิ  สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ ใช้สัททสัญลักษณ์ ไม้ไต่คู้ (   ็  )  แสดงเสียงสระเสียงสั้น ที่เป็นละหุ-ออกเสียงเร็ว เช่น อักขะระสยาม-ปาฬิ ว่า โกณ์ฑัญ์ญ สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ ว่า [โก็ณฑัญญะ] 

2.6 เครื่องหมาย ง-พินทุโปร่ง ( งํ ) เป็นพยัญชนะที่ประกอบกับสระเสียงสั้น (อ  อิ  อุ) เป็นสัญลักษณ์แทนเสียงนิคคะหิต ที่เกิดที่จมูกเท่านั้น เช่น อักขะระสยาม-ปาฬิ ว่า สํกัป์ปํ สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ เขียนว่า [สังํกัปปังํ]  อักขะระสยาม-ปาฬิ ว่า เอตัส๎มิํ สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ เขียนว่า [เอตะสมิงํ]  อักขะระสยาม-ปาฬิ ว่า ภิกขุํ สัททะอักขะระไทย-ปาฬิ เขียนว่า [ภิกขุงํ] 

3. พิมพ์สัททสัญลักษณ์ของเสียงละหุคะรุ ด้วยเทคโนโลยีการพิมพ์ดิจิทัล กล่าวคือ เสียงละหุ-ออกเสียงเร็ว พิมพ์สีเบาโปร่ง เสียงคะรุ-ออกเสียงนานขึ้น พิมพ์สีเข้มทึบ ซึ่งเป็นการจัดทำเป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนา ตามหลักการออกเสียงละหุคะรุตามกฎไวยากรณ์กัจจายะนะ-ปาฬิ

ขอขอบคุณ พันเอก (พิเศษ) สุรธัช บุนนาค นายกกองทุนสนทนาธัมม์นำสุขฯ ในพระสังฆราชูปถัมภ์ฯ และคณะ ที่ดำเนินการออกแบบ บันทึกอักขะระไตพ่าเก-ปาฬิ ชุดนี้ เพื่อจัดพิมพ์เป็นพระไตรปิฎกสากล ฉบับสัชฌายะ ชุดอักขะระชาติพันธุ์ไต พ.ศ. 2563

ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.วิจินตน์ ภาณุพงศ์ 

ประธานกองทุนสนทนาธัมม์นำสุข ท่านผู้หญิง ม.ล.มณีรัตน์ บุนนาค 
ในพระสังฆราชูปถัมภ์สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร
สมเด็จพระสังฆราช พระองค์ที่ 19 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์

ท่านผู้หญิงวราพร ปราโมช ณ อยุธยา

ประธานมูลนิธิพระไตรปิฎกสากล

พ.ศ. 2563

1V-taiphake by Dhamma Society on Scribd